Bệnh tiểu đường vốn là căn bệnh phải kiểm soát việc ăn uống vô cùng khắt khe để giữ ổn định và cân bằng đường huyết trong cơ thể. Bởi nếu nạp quá nhiều tinh bột sẽ làm đường trong cơ thể tăng đột ngột, khiến người bệnh mệt mỏi và xuất hiện nhiều biến chứng nguy hiểm.
Đây là căn bệnh không thể điều trị dứt điểm, nhưng nếu duy trì chế độ ăn uống sinh hoạt khoa học và dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ thì sức khỏe sẽ được cải thiện. Vậy chế độ dinh dưỡng cho người tiểu đường như thế nào là hợp lý, bài viết dưới đây sẽ chia sẻ để bạn nắm rõ hơn về việc này.
Bệnh tiểu đường là gì?
Bệnh tiểu đường (hay còn gọi là đái tháo đường) là một rối loạn chuyển hóa mãn tính, xảy ra khi cơ thể không sản xuất đủ insulin hoặc không sử dụng hiệu quả insulin mà tuyến tụy tạo ra.
Insulin là một loại hormone rất quan trọng do tuyến tụy sản xuất giúp chuyển hóa đường (glucose) từ máu vào tế bào để tạo năng lượng.
Khi cơ thể thiếu hoặc “kháng” insulin, lượng đường trong máu tăng cao, gây ra tình trạng tăng đường huyết kéo dài, đây chính là đặc trưng của bệnh tiểu đường.
Bệnh tiểu đường được chia thành 2 loại chính:
Tiểu đường type 1
Là dạng bệnh do tuyến tụy không còn khả năng sản xuất insulin.
Thường gặp ở trẻ em và người trẻ tuổi.
Người bệnh bắt buộc phải tiêm insulin hằng ngày để duy trì sự sống.
Tiểu đường type 2
Là dạng phổ biến nhất (chiếm khoảng 90–95% các trường hợp).
Xảy ra khi cơ thể kháng insulin, nghĩa là insulin vẫn được sản xuất nhưng không hoạt động hiệu quả.
Thường gặp ở người trưởng thành, đặc biệt là người thừa cân, béo phì, ít vận động hoặc có chế độ ăn uống không lành mạnh, ăn quá nhiều đường hoặc tinh bột.
Có thể kiểm soát bằng chế độ ăn, tập luyện và thuốc uống.
Người mắc bệnh thường thấy khát nước, đi tiểu nhiều, sụt cân, mệt mỏi và vết thương lâu lành. Nếu không kiểm soát, bệnh có thể dẫn đến các biến chứng nặng như tim mạch, suy thận, tổn thương mắt, thần kinh và nhiễm trùng bàn chân.
Điều đáng mừng là tiểu đường có thể kiểm soát được nếu người bệnh ăn uống hợp lý, duy trì cân nặng, tập thể dục đều đặn và kiểm tra đường huyết định kỳ. Một lối sống lành mạnh chính là “liều thuốc tự nhiên” giúp giữ đường huyết ổn định và bảo vệ sức khỏe lâu dài.
Nguyên tắc dinh dưỡng đành cho người mắc bệnh tiểu đường
Đối với người tiểu đường việc ăn uống hàng ngày rất quan trọng, trở thành yếu tố then chốt trong quá trình kiểm soát bệnh tiểu đường. Người bệnh muốn duy trì tốt đường huyết cần phải đảm bảo các nguyên tắc cơ bản sau:
Mỗi bữa cần ăn ít cơm, tăng các loại rau xanh, giảm các loại quả có đường. Tốt nhất nên chia nhỏ các bữa ăn thành 4-5 nhỏ trong ngày, để đảm bảo không bị đói hay tăng giảm đường huyết đột ngột.
Uống đủ nước cho cơ thể, từ 1.5-2 lít mước mỗi ngày.
Tuyệt đối không được cắt bữa hoặc kiêng khem quá đà gây suy nhược cơ thể, ảnh hưởng đến sức khỏe và tinh thần khiến bệnh trở nên trầm trọng hơn.
Nhóm thực phẩm chứa tinh bột
Tinh bột là nguồn cung cấp năng lượng chính cho cơ thể, tuy nhiên nếu nạp quá nhiều nhóm này sẽ khiến đường trong cơ thể tăng lên, ảnh hưởng đến căn bệnh này. Vì thế người tiểu đường cần dung nạp nhóm tinh bột vừa đủ, lựa chọn các loại tinh bột phù hợp, chia thành các bữa nhỏ trong ngày để tránh đường huyết tăng cao.
Nhóm thực phẩm này bao gồm gạo, bánh mì, khoai, ngô, bún, miến, ngũ cốc, bánh ngọt… Các loại này cung cấp năng lượng, vitamin A, C, D và một phần chất béo. Tuy nhiên, nếu ăn quá nhiều tinh bột tinh chế (như gạo trắng, bánh mì trắng, mì sợi) sẽ khiến đường huyết tăng nhanh.
Người bệnh nên gạo lứt, khoai lang, ngô, ngũ cốc nguyên hạt thay cho gạo trắng, bánh mì trắng hay khoai tây. Duy trì mức tinh bột vừa phải, không kiêng hoàn toàn, vì cơ thể vẫn cần năng lượng để hoạt động.
Bên cạnh đó không nên ăn gạo trắng, bánh ngọt, bánh mì trắng, mì ăn liền, nui, ngũ cốc ăn sáng có đường.
Nhóm chất xơ và rau củ quả
Chất xơ đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong chế độ ăn của người tiểu đường, vì giúp làm chậm hấp thu đường, giảm cholesterol và hỗ trợ tiêu hóa hiệu quả, đặc biệt giúp người bệnh có cảm giác no lâu hơn khi phải hạn chế tinh bột.
Theo khuyến nghị, người mắc tiểu đường cần bổ sung ít nhất 14g chất xơ cho mỗi 1000 kcal năng lượng nạp vào. Trung bình, nữ giới cần khoảng 25g/ngày và nam giới nên đạt 38g/ngày.
Rau củ và hoa quả còn là nguồn cung cấp dồi dào vitamin, acid amin, khoáng chất và chất xơ. Người bệnh nên ăn thanh đạm, khi chế biến các loại rau xanh nên luộc, hấp, hoặc chế biến thành salad để đổi khẩu vị.
Các loại rau nên dùng thường xuyên như rau muống, rau ngót, mồng tơi, cải bó xôi, mướp đắng, bí xanh, rau mồng tơi, rau dền, tảo biển, măng tây…
Tuy vậy không phải loại rau xanh, củ quả nào cũng tốt cho người bệnh, sẽ có những loại chứa lượng nhỏ tinh bột, cần hạn chế như như khoai lang, khoai mỡ, bắp, củ cải đường, đậu Hà Lan…
Về trái cây, không phải loại nào cũng phù hợp, người bệnh nên tránh các loại chứa nhiều đường hoặc tinh bột, như sầu riêng, xoài chín, nhãn, mít, vải, các loại trái cây sấy, trái cây ngâm đường. Nên chọn trái cây tươi ít đường như táo, bưởi, thanh long, cam, dâu tây, ổi.
Nhóm thực phẩm chứa đạm, vitamin và khoáng chất
Các loại thực phẩm chứa nhiều đạm và vitamin như thịt cá, trứng, sữa sẽ cung cấp năng lượng cần thiết cho cơ thể nhưng lại không khiến đường tăng nhiều, vì thế người tiểu đường cần chú trọng đến nhóm này.
Người tiểu đường nên nạp khoảng 1–1,2g protein/kg thể trọng mỗi ngày, tương đương 15–20% tổng năng lượng khẩu phần.
Nguồn đạm nên ưu tiên:
- Thịt nạc, đặc biệt là thịt gà ta, gà tây bỏ da, thịt thăn heo, thịt bò nạc.
- Cá béo như cá hồi, cá trích, cá thu.
- Đạm thực vật: đậu nành, đậu phụ, sữa đậu nành không đường.
- Các loại hạt: óc chó, hạnh nhân, hạt chia, đậu phộng.
- Trứng, sữa chua không đường
Nguồn đạm nên hạn chế:
- Thịt chế biến sẵn (xúc xích, thịt nguội, giăm bông, lạp xưởng, thịt xông khói).
- Thịt có nhiều mỡ, da gà, vịt.
- Các loại hạt tẩm đường, gia vị ca.
- Đồ ăn nhanh và thịt đóng hộp.
- Với người bị thừa cân hoặc béo phì, cần giảm lượng thịt đỏ, tăng đạm thực vật để tránh tích mỡ và hỗ trợ kiểm soát cân nặng.
Nhóm chất béo và các loại dầu thực vật
Chất béo là dưỡng chất cung cấp năng lượng và có vai trò quan trọng trong hoạt động của tế bào, đồng thời giúp hấp thu các vitamin tan trong dầu như A, D, E, K… Tuy nhiên, người tiểu đường nên kiểm soát chặt chẽ nhóm chất này chỉ nên chiếm khoảng 25–30% tổng năng lượng khẩu phần.
Nên đùng dầu thực vật như dầu đậu nành, dầu oliu, dầu lạc, dầu mè. Các loại cá béo cung cấp axit béo omega-3 tốt cho tim mạch.
Hạn chế dùng mỡ động vật, nội tạng, óc, da gia cầm, thực phẩm chế biến sẵn hoặc đồ hộp chứa chất béo bão hòa, các món chiên, rán nhiều dầu.
Việc sử dụng chất béo lành mạnh không chỉ giúp ổn định đường huyết mà còn ngăn ngừa các bệnh lý tim mạch, biến chứng nguy hiểm thường gặp ở người tiểu đường.
Nhóm thực phẩm nên hạn chế hoặc tránh hoàn toàn
Người bị tiểu đường cần đặc biệt lưu ý với các nhóm thực phẩm sau:
- Thực phẩm chứa hơn 20% glucid: bánh kẹo, mứt, nước ngọt, trái cây khô.
- Thực phẩm có 10–20% glucid: nên ăn hạn chế và tính toán kỹ lượng dùng.
- Ăn nhạt: giảm lượng muối tiêu thụ, chỉ nên dùng dưới 2300mg muối/ngày.
- Tránh rượu, bia và đồ uống có cồn, đặc biệt khi bụng đói vì dễ gây hạ đường huyết đột ngột.
- Không nên ăn đồ ăn nhanh, chiên xào, đóng hộp.
- Khám định kỳ để theo dõi sức khỏe và điều chỉnh chế độ ăn phù hợp.
- Một chế độ ăn uống hợp lý, đầy đủ dưỡng chất nhưng được kiểm soát chặt chẽ là nền tảng quan trọng giúp người tiểu đường sống khỏe mạnh.
Hãy xây dựng thói quen ăn uống khoa học, kết hợp vận động đều đặn và tái khám định kỳ để kiểm soát đường huyết, ngăn ngừa biến chứng và tận hưởng cuộc sống khỏe mỗi ngày. Bữa ăn khoa học sẽ giúp người bệnh sống khỏe, sống lâu và hạn chế biến chứng nguy hiểm của bệnh gây ra.
Hiện nay, các bữa ăn mà suất ăn công nghiệp STAVI cung cấp cũng luôn chú trọng đến khẩu phần và chế độ dinh dưỡng, nhằm giúp cung cấp đủ các nhóm chất nhưng không bị dư thừa. Đối với nhóm người mắc bệnh tiểu đường sẽ được bộ phận dinh dưỡng khuyến cáo nên ăn hạn chế các tinh bột, ăn tăng rau củ quả để giữ cho sức khỏe tốt, đảm bảo hiệu suất công việc.
